Ekonomia Komunii w praktyce zarządzania przedsiębiorstwem jako przedmiot edukacji biznesowej [1]

Stanisław Grochmal

 1.    WSTĘP

Gdy w roku 1996 Chiara Lubich, założycielka i ówczesny Prezydent Ruchu Focolari, otrzymywała doktorat honoris causa w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim za wkład wniesiony w rozwój nauk społecznych poprzez projekt ekonomii komunii, nie przypuszczano, że idea ta w ciągu kolejnych 15 lat zostanie rozpropagowana na całym świecie, będzie przedmiotem badań, tematem konferencji oraz kilkuset prac naukowych a przede wszystkim zostanie wcielona w życie w blisko 800 przedsiębiorstwach na wszystkich kontynentach.

Spośród zasadniczych jednak osiągnięć tej idei należy wymienić tysiące osób żyjących wcześniej w niedostatku, które dzięki ekonomii komunii poprawiły swój status ekonomiczny i społeczny, tysiące przedsiębiorców wciągniętych w nowy styl zarządzania firmą, ukierunkowany na współpracę, otwarcie na drugiego, budowanie nowych relacji osobowych w pracy i poza nią, a ostatecznie powstanie nowej doktryny zarządzania w odniesieniu do ekonomii, socjologii, kultury, filozofii, teologii.

Ekonomia komunii stała się nie tylko obiektem badań naukowych, ale na wielu uczelniach jest przedmiotem wykładanym w toku studiów, tematem wielu prac dyplomowych oraz zagadnieniem wspólnych prac teoretyków i praktyków zarządzania.

W niniejszym artykule zaprezentowano ideę ekonomii komunii powstałej na gruncie charyzmatu jedności Ruchu Focolari, jej realizację w praktyce zarządzania przedsiębiorstwami oraz propozycję jej wykorzystania w edukacji biznesowej w duchu Katolickiej Nauki Społecznej zarówno studentów kierunków zarządzania, jak i praktyków zarządzania. Nauka społeczna Kościoła jest bowiem inspiracją działań ekonomicznych dla wielu przedsiębiorców.

W historii myśli ekonomicznej widoczny jest na przestrzeni dziejów wpływ charyzmatów na tworzenie nowych idei ekonomicznych. Wystarczy wspomnieć charyzmat św. Benedykta i jego połączenie modlitwy i pracy (ora et labora), które dało początek nowej kulturze pracy; Charyzmat św. Franciszka zapoczątkował pierwszą szkołę ekonomii europejskiej. Charyzmat społeczny (obywatelski) dał podstawy do utworzenia w Europie ruchu spółdzielczego, ukazującego niekapitalistyczną ekonomię rynku i prowadzącego do powstawania spółdzielni, w oparciu o zasady wzajemnej solidarności i poczucia braterstwa.

Ekonomia komunii (EK) ma swoje początki w charyzmacie jedności, stanowiącym podstawę i rozwój Ruchu Focolari[2]. Charyzmat ten, podobnie do benedyktyńskiego i franciszkańskiego, stworzył nie tylko nową wizję ekonomiczną i ukazał jej praktyczną realizację, ale wnosi istotną nowość do teorii ekonomii, a także tworzy nowe wymiary kultury, znacznie przekraczające samo znaczenie praktyczne.

Geneza ekonomii komunii wywodzi się z inspiracji Chiary Lubich, która w 1991 roku podczas pobytu w Brazylii, poruszona ogromną dysproporcją między statusem bogatych mieszkańców Sao Paolo i tych żyjących w skrajnej nędzy, zaproponowała członkom Ruchu Focolari tworzenie nowych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych lub zmianę w zarządzaniu dotychczas istniejących prywatnych firm. Istota zarządzania firmami EK polega na tym, aby każdego interesariusza firmy widzieć jako bliźniego, który ma swoje potrzeby, ale też może dzielić się swoimi dobrami z innymi w imię miłości wzajemnej. Szczególnym tego wyrazem jest tworzenie i rozwój kultury dawania zamiast kultury posiadania, wyrażające się m.in. specyficznym podziałem zysków przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy w wolności swojej decyzji przeznaczają jedną część zysku na potrzeby osób czy rodzin żyjących w niedostatku dla zapewnienia im podstawowych potrzeb (żywność, ubrania, lekarstwa, praca, edukacja). Druga część zysków jest przeznaczana na inwestycje oraz zrównoważony i stały rozwój przedsiębiorstwa. Wspieranie programów edukacyjnych wśród osób chcących poznać i stosować w praktyce kulturę dawania, ich formacja duchowa i profesjonalna oraz promocja idei EK jest przeznaczeniem trzeciej części zysków.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że życie kulturą dawania objawia się nie tylko w podziale zysków, ale też – a może przede wszystkim – w kształtowaniu nowych relacji międzyludzkich w przedsiębiorstwach i poza nimi, w nowych relacjach z wszystkimi interesariuszami firmy. Zatem komunia – bezinteresowne spotkanie we wzajemnej miłości-agape – jest charakterystycznym wyróżnikiem takiego modelu zarządzania.

W Ruchu Focolari zaangażowanie społeczne było od samego początku inspirowane Katolicką Nauką Społeczną, także w wymiarze politycznym i ekonomicznym. Zatem propozycja nowego stylu zarządzania przedsiębiorstwami  skierowana przez C. Lubich do przedsiębiorców wpisuje się w wieloletnie otwarcie Ruchu na społeczne problemy współczesnego świata, ukazane m.in. w encyklice Centesimus Annus – jednym z podstawowych dokumentów nauki społecznej Kościoła, gdzie Jan Paweł II pokazuje wizję przedsiębiorstwa jako solidarnej wspólnoty osób a nie „zrzeszenie kapitałów”[3].

 

2.    EKONOMIA KOMUNII INSPIROWANA CHARYZMATEM JEDNOŚCI. 

Ekonomia Komunii ma inspirację chrześcijańską. Warto postawić pytanie, jaki wpływ na przestrzeni dziejów chrześcijaństwo wywarło i wywiera na ekonomię? Czy charyzmaty w historii Kościoła i ludzkości (charyzmat jest laicki, nie jest związany wyłącznie z religią) tworzyły także nowe kultury ekonomiczne?

Od czasów starożytnej Grecji ten, kto pracował, był niewolnikiem, nie mógł obejmować urzędów publicznych, nie mógł się uczyć, nie miał praw obywatelskich. Pojawia się chrześcijaństwo, wielki charyzmat św. Benedykta zmienia obraz ówczesnej Europy. Św. Benedykt nakazując swoim uczniom zachować stałość miejsca i łącząc dwa wymiary ludzkiego życia w jedno: życie wewnętrzne i pracę, dał początek późniejszym manufakturom, które nadały istotny kształt miastom Europy. Benedyktyńskie „ora et labora” to nie tylko zmiana stylu życia zakonnego, ale z tego połączenia pracy z modlitwą narodziła się pewna kultura pracy, która doprowadziła do europejskiej rewolucji ekonomicznej. Wystarczy przypomnieć, że pierwsze formy złożonych rachunkowości firm narodziły się w opactwach, tam też powstało wiele innowacji ekonomicznych, fundamentalnych dla ekonomii Europy.

Cystersom Europa zawdzięcza rozwój rolnictwa, początki przemysłu i gospodarki planowej. Kolejny przykład to franciszkanie z charyzmatem ubóstwa, dzięki którym w 1200 roku powstaje pierwsza szkoła ekonomii europejskiej. Działalność franciszkanów przyczyniła się w drugiej połowie XIV wieku – najpierw we Włoszech a potem w całej Europie do powstania „banków pobożnych” (montes pietatis), czyli lombardów. Pierwszym powodem powstania banków pobożnych było braterstwo, pomoc biedniejszym rodzinom, które nie mogły uzyskać nisko oprocentowanych pożyczek i były zmuszone zwracać się do lichwiarzy i w konsekwencji popadały w nędzę. Z miłości franciszkanie zainicjowali te instytucje jako środek zaradczy na nędzę i zwalczający lichwiarstwo.[4]

W XVIII i XIX wieku nowopowstające zgromadzenia zakonne przyczyniły się do rozwoju szpitali, szkół publicznych i licznych dzieł miłosierdzia, dając podwaliny nowoczesnego państwa społecznego. Autorem pierwszego porozumienia społecznego – umowy o pracę dla niepełnoletnich był św. Jan Bosko; z charyzmatu salezjańskiego dla młodych powstają zasady prawne zatrudniania młodocianych.

Na tych przykładach widać, że charyzmaty tworzyły nowe kultury ekonomiczne. Mają one pewne wspólne cechy, z których warto wymienić następujące.[5],[6]

Pierwszą cechą jest fakt, że nowa kultura ekonomiczna powstaje nie z motywacji ekonomicznej, ale jej źródłem jest zawsze pewien ideał, nie mający zwykle aspektów ekonomicznych, np. intencją franciszkanów była pomoc ubogim, a nie zakładanie banków. Motywacje ideałowe są zawsze bezinteresowne (bezinteresowność, będąca wyrazem takich wartości, jak np. piękno, prawda, miłość czy szczęście nie oznacza wcale „gratis”).

Drugą cechą idei ekonomicznych wyrosłych z charyzmatów jest prymat praktyki nad teorią, bowiem wiele tych doświadczeń zostało wcielonych w życie nie jako implementacja rozważań teoretycznych, ale jako praktyka stosowana przez zwolenników danego charyzmatu. Lubich w obliczu skrajnej nędzy i ogromnej niesprawiedliwości w dystrybucji dóbr nie zaproponowała stworzenia centrum naukowego, które mogłoby rozwiązywać konkretne problemy badając założenia i słuszność proponowanej teorii; zwróciła się do przedsiębiorców, aby poprzez naturalne „narzędzia” wytwarzania bogactwa, jakimi są przedsiębiorstwa, doprowadzić do zmniejszenia biedy i dysproporcji społecznej.

W przeciwieństwie do wielu modeli ekonomicznych i biznesowych, których przyjęte założenia teoretyczne weryfikuje się później w „rzeczywistym świecie”, ekonomia komunii, inspirowana przez duchowość Ruchu Focolari i realizowana w praktyce w kilkuset przedsiębiorstwach, po latach doświadczeń stała się przedmiotem rozważań teoretycznych i nowej doktryny ekonomicznej. Odpowiedź realizowana w praktyce przez 20 lat istnienia ekonomii komunii świadczy o prawdziwości tej zależności – najpierw życie i praktyka zarządzania, potem teoria i doktryna naukowa. Innymi słowy życie wyprzedza refleksję teoretyczną, bowiem życie jest bliższe prawdy niż jakakolwiek (nawet bardzo piękna) teoria, służąca temu życiu. Naukowcy starają się z wielką pokorą badać założenia i rezultaty stosowanych praktyk, porównując je z posiadaną wiedzą, aby stworzyć nową doktrynę ekonomii charyzmatycznej.

Innym, typowym elementem doświadczeń ekonomii charyzmatycznej jest jej konkretny wymiar, odniesienie się do potrzeb konkretnej osoby lub grupy osób, a nie do całej ludzkości. Z czasem okazuje się, że niezamierzonym efektem jest wymiar uniwersalny doświadczenia. Ekonomia komunii powstała z potrzeby rozwiązania konkretnego problemu biedy w Brazylii, natomiast jej rozwój na wszystkich kontynentach świadczy o uniwersalnym charakterze tej idei.

Charyzmat inspirujący doświadczenie ekonomiczne ukazuje najczęściej istotę „dobra”, pokazuje, co jest prawdziwym dobrem, a co jego namiastką. W przypadku ekonomii komunii widocznym staje się to, że istotnym dobrem nie są pieniądze, zyski, bogactwo, władza czy sukces ekonomiczny, ale solidarność z potrzebującymi, komunia, bezinteresowny dar.

Dzięki idei EK w debacie naukowej o współczesnej ekonomii mówi się o dobrach relacyjnych, o bezinteresownym darze, o komunii. Ale nie można mówić o darze, o komunii, o bezinteresowności, jeżeli samemu nie jest się dla innych darem, komunią, bezinteresownością. EK pozwala odkryć istotne znaczenie bogactwa i ubóstwa, odkryć, że największym dobrem są zawsze relacje międzyludzkie – bez wzajemnych prawdziwych relacji żadne dobro nie stanie się „dobro-bytem”.

Aby to jednak zobaczyć, potrzeba „nowych oczu”, które pośród trudnych problemów potrafią ujrzeć piękno, zobaczyć wartość, a nie problem, zobaczyć nowe niedostatki i nowe dobra relacyjne, oraz aby zbudować ekonomię opartą na osobie i miłości[7]. Owocem ekonomii charyzmatycznej jest zatem dar nowego spojrzenia na to, co zwykle nazywa się trudnym problemem.

Ekonomia komunii jest inspirowana przez charyzmat jedności Ruchu Focolari, w którym od samego początku (rok 1943) realizowano życie komunią dóbr materialnych i duchowych. Komunia dóbr jest stylem życia członków Ruchu zarówno w aspekcie dzielenia się dobrami we wspólnocie, jak też w aspekcie konsumpcji czy relacji do dóbr materialnych – dobro, którym się nie podzieliłem z drugim, które zazdrośnie trzymam w swoim tylko posiadaniu, przestaje być dobrem; dobro, które nabywam tylko z chęci posiadania, a nie z koniecznej potrzeby, nie jest dobrem.

Charyzmat jedności pozwala także zrozumieć, że wszelkie formy biedy są często znacznie bardziej uzależnione od braku dobrych relacji międzyludzkich, niż od faktycznego niedostatku dóbr materialnych. Gdy w ramach EK przekazuje się część zysków otrzymanych od firm dla żyjących w niedostatku rodzin czy osób w danej wspólnocie lokalnej Ruchu, często stawia się pytanie, jakie relacje nie działają prawidłowo w tej wspólnocie, jakie niewłaściwe czy chore odniesienia wśród członków danej rodziny powodują ubóstwo materialne? W aspekcie szerszym pytanie dotyczy relacji władzy wobec obywateli, relacji politycznych, społecznych, kulturalnych, instytucjonalnych, czy też względem środowiska naturalnego. Poprawa relacji wewnątrz danej wspólnoty wraz z pomocą ekonomiczną prawie zawsze pozwala stanąć na nogi danej rodzinie czy osobie żyjącej w niedostatku. Najpierw należy jednak ożywić ducha wspólnoty, ożywić komunię dóbr, aby konkretna pomoc materialna mogła być dobrze spożytkowana.

Wspieranie potrzebujących w ramach EK różni się w sposób istotny od działań filantropijnych. Te ostatnie, realizowane niekiedy z potrzeby serca, niekiedy dla zaspokojenia własnego sumienia, ograniczają się do przekazania nadmiaru środków finansowych. W EK natomiast konkretna pomoc finansowa jest efektem trwałych, braterskich odniesień, które najpierw dojrzewają w atmosferze jedności i wzajemnej miłości.

Przedsiębiorcy realizujący ekonomię komunii poprzez podział zysków i częściowe ich przekazanie dla żyjących w niedostatku oraz na promowanie tej idei nie ograniczają się jedynie do przekazania środków finansowych. Dbają przede wszystkim o to, aby w ich przedsiębiorstwach funkcjonowały prawidłowe odniesienia międzyludzkie, aby ich stosunki z wszystkimi interesariuszami firmy były dobre, co więcej – braterskie. Starają się szerzyć kulturę dawania, troszczyć o potrzeby nie tylko materialne każdego pracownika, budować relacje współdziałania z konkurencją, zapewniać profesjonalną i życzliwą obsługę każdego klienta.

Relacje międzyludzkie w firmach EK bazują na wzajemnym zaufaniu, tworząc tym samym klimat wspólnoty, realizującej się we współpracy. W praktyce przekłada się to na kreowanie takiego klimatu organizacyjnego wewnątrz firmy, aby każdy pracownik znalazł odpowiednie warunki do wykonywania jak najlepiej własnych zadań oraz do budowania braterskich relacji z innymi współpracownikami.

 

3.    CEL I MISJA PRZEDSIĘBIORSTW EKONOMII KOMUNII

W przedsiębiorstwach EK wzrost kapitału oraz zysk nie są jedynymi celami przedsiębiorcy. Celem zasadniczym jest funkcjonowanie na rynku w warunkach normalnej gospodarki oraz stworzenie wspólnoty osób, realizujących się w swoim powołaniu w procesie pracy. Przedsiębiorstwo nie jest jedynie jednostką komercyjną, ale realizuje także zadania społeczne i z tego tytułu ponosi także odpowiedzialność społeczną.

Misją przedsiębiorstw EK jest spełnienie pewnego wektora celów o równoważnych składowych: osiąganie zysku gwarantującego ekonomiczną stabilność, zaspokajanie potrzeb osób żyjących w niedostatku, dawanie świadectwa przyczyniającego się do rozwoju idei i kształtowania postaw zgodnych z projektem EK oraz poszanowanie środowiska naturalnego i wspieranie lokalnej społeczności, przyjmując wspólnotę za podstawową wartość swojej organizacji. Cele te przedsiębiorstwa EK osiągają poprzez wysoką etykę działania we wszystkich aspektach działalności firmy oraz znaczną uwagę zwracaną na jakość procesu produkcyjnego i produktów, a nie tylko na ich dystrybucję. Firmy EK nie ograniczają się jedynie do pojedynczych aktów filantropii lub wsparcia ekonomicznego, ale w ramach przedsiębiorstw tworzą wspólnoty realizujące pomoc dla potrzebujących w sposób ciągły, dając konkretne szanse beneficjentom tej pomocy na definitywne wyjście z ubóstwa.

 

4.    NOWOŚĆ I ORYGINALNOŚĆ IDEI EKONOMII KOMUNII

Projekt ekonomii komunii, powstały w celu konkretnego rozwiązania problemu biedy i nierównomierności poziomu życia, proponuje nowy styl działań ekonomicznych, który jako zasadniczy cel stawia nie zysk, ale człowieka i jego dobro. Nowością tej idei jest m.in. połączenie efektywności zarządzania z solidarnością wobec ubogich i potrzebujących, których potrzeby nie uważa się za problemy, ale jako okazję do okazania braterskiej pomocy. Oryginalnym elementem EK jest promowanie kultury dawania, aby zmieniać zachowania ekonomiczne przedsiębiorców, oraz wprowadzenie na płaszczyznę ekonomii zasady bezinteresownego daru. Dla zrozumienia bezinteresowności idei warto postawić pytanie, dlaczego przedsiębiorcy chcą w ten sposób realizować podział wypracowanych zysków. Pytanie bardzo zasadne, gdyż przeznaczają oni swój czas, swoje siły, zasoby, zdolności i pieniądze, aby wytwarzać zyski nieprzeznaczone dla nich samych. Odpowiedzi i świadectwa licznych przedsiębiorców potwierdzają ich rozumienie prymatu osoby przed dobrami materialnymi, ukazują ich autentyczną radość z udzielanej pomocy dla drugich, oraz świadczą o znaczących przemianach w prowadzonych przez nich przedsiębiorstwach, o nowej kulturze organizacyjnej kształtującej się w ich firmach[8]. Wielu przedsiębiorców EK zwraca uwagę na niezwykle istotne nowe elementy zarządzania firmą: uwolnienie się od świadomości posiadania, konsekwentna postawa bardziej „realizowania” niż „mówienia” o przyjętym systemie wartości, doskonalenie relacji międzyludzkich opartych na budowaniu jedności w wielu wymiarach działań ekonomicznych, realizacja różnych zadań społecznych dzięki podziałowi zysków[9].

Lubich proponując ideę ekonomii komunii uważa przedsiębiorstwa nie tylko za „producentów” bogactwa (zysków) oraz za środowiska generujące miejsca pracy, ale widzi je jako narzędzia służące odnowieniu życia społeczno-ekonomicznego zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz przedsiębiorstw. Pytanie, dlaczego problemów niesprawiedliwości społecznej i krzywdzącego podziału dóbr nie kierować jedynie do rozmaitych (w tym celu powołanych) fundacji, organizacji charytatywnych, międzynarodowych instytucji i agend ONZ, a adresować je bezpośrednio do przedsiębiorstw, których celem jest zasadniczo wytwarzanie dóbr i świadczenie usług a nie dystrybucja bogactwa, wpisuje się w znaną koncepcję biznesu wg Friedmana.[10] Pomimo istnienia zwolenników tej koncepcji, zdecydowana większość naukowców i ekonomistów uważa, że właśnie przedsiębiorstwa mogą generować przemiany społeczno-ekonomiczne, bowiem ich decyzje i działania podlegając ocenie moralnej interesariuszy mogą kształtować nowe relacje nie tylko w świecie ekonomii i rynku.

Lubich widzi nie stowarzyszenia czy fundacje powołane do wspomagania biednych, ale  właśnie przedsiębiorstwa EK jako narzędzia komunii. Przedsiębiorstwa wg Lubich to miejsca, gdzie relacje biznesowe służą przede wszystkim autentycznemu spotkaniu osób. Należy je uważać za dobro społeczne, za zasoby wspólnotowe.

Ekonomia komunii nie jest też wyłącznie propozycją organizacyjną dla przedsiębiorstw, której celem jest pomoc dla osób żyjących w niedostatku; jest to przede wszystkim projekt rozwiązania problemów społecznych w sposób bardziej sprawiedliwy, na gruncie powszechnego braterstwa. EK nie może być także uważana za jeden z wielu projektów w ramach społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (CSR), jest czymś więcej niż wariantem ewolucyjnym CSR[11]. Chiara Lubich zapraszając przedsiębiorców do pójścia krok dalej poza normalną funkcję i rolę przedsiębiorstwa, ukazuje cel ekonomii komunii jako nie tyle odnowienie się samych przedsiębiorstw, ile odnowienie się społeczeństwa.

 

5.    NOWE ELEMENTY KULTURY ORGANIZACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW EKONOMII KOMUNII

Ekonomia komunii promuje wizję działań ekonomicznych jako integralną promocję człowieka i społeczeństwa, poprzez działania i zachowania inspirowane przez ideę braterstwa. Z racji swoich celów i misji jest uważana za ekonomię prospołeczną, dążącą do poprawienia stosunków międzyludzkich oraz poziomu życia tych najbiedniejszych, często wykluczonych członków rodziny ludzkiej. Wyraża się to poprzez elementy kultury organizacyjnej w zarządzaniu firmą w każdym niemal aspekcie działalności człowieka.

W ujęciu antropologicznym należy podkreślić uznanie godności każdego pracownika przedsiębiorstwa oraz innych interesariuszy poprzez budowanie odpowiednich relacji interpersonalnych oraz troskę o zdrowie i warunki pracy. Także wzajemne relacje pomiędzy przedsiębiorstwami a związkami zawodowymi charakteryzuje współpraca i łagodzenie konfliktów a relacje z konkurencją opierają się na szukaniu współdziałania a nie potęgowaniu wzajemnej agresji.

Proces pracy jest uważany jako szansa na rozwój każdego uczestniczącego w nim człowieka, rozwój tak zawodowy jak i duchowy. Oceną wartościującą proces pracy jest nie tylko wytworzenie dóbr (dobrej jakości, bezpiecznych, ekonomicznie dostępnych), ale też sposób ich wytwarzania, tworzenie wspólnoty osób uczestniczących w tym procesie, kształtowanie kultury pracy, troska o środowisko i szacunek dla natury.

Celem działania przedsiębiorstwa jest bowiem nie tylko zysk ekonomiczny, ale przede wszystkim wytworzenie pewnego dobra wspólnego, definiowanego jako koniunkcja potrzeb wszystkich interesariuszy. Istotnym elementem dobra wspólnego jest kształtowanie i rozwijanie nowej kultury, kultury dawania przeciwstawnej kulturze posiadania.

Nie bez znaczenia jest także aspekt duchowy nowej kultury organizacyjnej – uczestnicząc w procesie pracy człowiek staje się bardziej człowiekiem[12], wzrasta w swoim człowieczeństwie, dzieląc się z bliźnim efektem i doświadczeniem swojej pracy uczestniczy w komunii dóbr materialnych i niematerialnych, wnosi swój wkład w życie społeczne i obywatelskie wspólnoty, przyczyniając się do budowy świata bardziej zjednoczonego.[13] Dla bardzo wielu ludzi zaangażowanie się w EK poprzez postawienie do dyspozycji swoich pieniędzy, czasu, twórczych i fachowych umiejętności okazuje się potężnym środkiem ewangelizacji, często prawdziwym nawróceniem, nowym „wyborem Boga”, odkryciem prawdy, że Bóg jest Miłością, odkryciem Jego ojcowskiej Opatrzności.

Nowe elementy kultury organizacyjnej w przedsiębiorstwach EK obejmują wszystkie kategorie działalności przedsiębiorstwa.[14] W relacjach pomiędzy przedsiębiorcą a pracownikami ekonomia komunii zawsze uznaje pierwszeństwo osoby ludzkiej przed kapitałem. Przedsiębiorcy starają się najlepiej wykorzystać i dowartościować zdolności i możliwości swoich pracowników, popierając kreatywność, postawę odpowiedzialności, uczestniczenie i zaangażowanie w życiu przedsiębiorstwa. Ostrożnie podejmują decyzje inwestycyjne, licząc się z opinią pracowników, dbając o równowagę ekonomiczną i finansową, ale czując potrzebę i znaczenie podejmowania nowych działalności, rozwoju przedsiębiorstwa oraz tworzenia nowych miejsc pracy.

W stosunku do otoczenia i innych interesariuszy budują dobre, otwarte i profesjonalne relacje, tworząc w ten sposób kapitał niematerialny, bazujący na wzajemnym szacunku i zaufaniu wobec innych firm oraz wszystkich interesariuszy: klientów, dostawców, beneficjentów podziału zysku, administracji publicznej, społeczności lokalnej oraz osób rozwijających ideę EK. Przedsiębiorcy wykorzystują wszystkie środki, aby produkować dobra i świadczyć usługi wysokiej jakości i w sprawiedliwych cenach. Pracownicy szczycą się tworzeniem dobrego wizerunku firmy i dobrymi relacjami z pozostałymi interesariuszami. W sposób lojalny i uczciwy przedsiębiorstwo tworzy relacje z firmami konkurencyjnymi, przedstawiając rzeczywistą wartość swoich produktów i powstrzymując się od negatywnych ocen produktów konkurencyjnych.

Praca jest rozumiana w przedsiębiorstwach EK jako czynnik, poprzez który pracownik nie tylko doskonali się zawodowo, ale wzrasta także duchowo, uczestnicząc w przetwarzaniu i ulepszaniu powierzonego mu świata i tworzeniu dobra wspólnego. Przedsiębiorcy EK nie tylko działają zgodnie z prawem, ale starają się także działać na rzecz takich jego modyfikacji, aby nie szkodziło ono dobru wspólnemu. Postępują etycznie zarówno wobec instytucji fiskalnych, organów kontroli, związków zawodowych jak i wobec własnych pracowników.

Odnośnie do jakości funkcjonowania przedsiębiorstwa przedsiębiorcy organizują spotkania z pracownikami, także innymi interesariuszami, w celu rozwiązywania trudnych problemów w firmie, podejmowania wspólnych przedsięwzięć, nowych zadań, innowacyjnych rozwiązań. Troszczą się o zdrowie i dobre samopoczucie pracowników poprzez autentyczne przestrzeganie norm bezpieczeństwa pracy, odpowiednie warunki jej wykonywania, przestrzeganie ustalonego czasu pracy. W szczególny sposób wspierają i okazują konkretną pomoc pracownikom mającym trudności osobiste, rodzinne czy zawodowe.

Jednym z elementów kultury organizacyjnej jest troska o harmonię w środowisku pracy, klimat i wygląd miejsc pracy. Przedsiębiorcy promują zarówno pracę zespołową jak i inicjatywę i rozwój indywidualny pracownika w celu stworzenia klimatu przyjaznego i umożliwiającego wzajemny szacunek i zaufanie. Pracownicy dbają o czystość i porządek oraz taki wygląd miejsc pracy, aby ich harmonia przyczyniała się do właściwej atmosfery w przedsiębiorstwie. Przedsiębiorcy zarządzają tak firmami, jakby były one wspólnym dobrem społecznym a nie ich prywatną własnością. Implikuje to maksymalną troskę o środowisko naturalne, wyrażającą się poprzez wytwarzanie produktów i świadczenie usług bezpiecznych, nieniszczących środowisko, poprzez oszczędzanie energii i zasobów naturalnych, inwestycje odnawialnych źródeł energii czy zagospodarowanie odpadów.

Przedsiębiorcy promują wśród swoich pracowników atmosferę wzajemnej pomocy, wsparcia i szacunku, w której w sposób naturalny i wolny oddaje się do dyspozycji innych swoją wiedzę, umiejętności, doświadczenie zawodowe, kompetencje, wzrastając w swoim rozwoju zawodowym i przyczyniając się do rozwoju przedsiębiorstwa. Każdy przedsiębiorca jest odpowiedzialny za rozwój zawodowy podległego pracownika, realizuje odpowiednie stałe formy doszkalania i kształcenia, propaguje kulturę ekonomii komunii wśród swoich pracowników oraz osób zainteresowanych tą ideą.

Przedsiębiorcy stale troszczą się o stworzenie otwartego i szczerego klimatu komunikacji wewnątrz i na zewnątrz firmy, promującego wymianę informacji i doświadczeń na wszystkich poziomach odpowiedzialności. Przedsiębiorstwa ekonomii komunii wykorzystują środki komunikacji do wymiany doświadczeń pomiędzy sobą na poziomie lokalnym i ogólnoświatowym, publikując także okresowe sprawozdania finansowe (bilans społeczny). Doceniając znaczenie wartości kulturalnych, jakie może wnieść ekonomia komunii we współczesny świat ekonomii i polityki, przedsiębiorcy utrzymują pomiędzy sobą żywy kontakt oraz wzajemne wsparcie, pomoc i solidarność.

Przedsiębiorstwa ekonomii komunii w liczbie blisko 800 działają na całym świecie w różnych środowiskach kulturowych. Jest oczywistym, że kultura organizacyjna przedsiębiorstw jest dość ściśle skorelowana z kulturą ogólną danego kraju czy regionu. Wymienione powyżej aspekty działania przedsiębiorstw ekonomii komunii, wywodząc się z chrześcijańskiej wizji człowieka i nauki społecznej Kościoła, prezentują wartości ogólnoludzkie, które nie pozostają w sprzeczności z żadną kulturą, a przyczyniają się do kształtowania dobrego, sprawiedliwego i odpowiedzialnego świata.

 

6.    EKONOMIA KOMUNII JAKO PRZEDMIOT EDUKACJI BIZNESOWEJ NA GRUNCIE KATOLICKIEJ NAUKI SPOŁECZNEJ

Projekt ekonomii komunii i jej rozwój w świecie, szczególnie wśród członków Ruchu Focolari, jest owocem życia duchowością jedności, którego jednym z elementów jest praktykowanie kultury dawania. Ruch Focolari od początku swego istnienia realizuje wcielanie Ewangelii w każdym aspekcie życia osoby i wspólnoty osób, nie wyłączając, a nawet szczególnie akcentując potrzebę życia zasadami Ewangelii w aspekcie społecznym, politycznym i ekonomicznym. Oczywistym jest, że ewangeliczne rozwiązywanie problemów społecznych, politycznych i ekonomicznych opiera się na zasadach Katolickiej Nauki Społecznej (KNS). Warto zastanowić się, czy zasady te są znane i czy są stosowane w świecie biznesu, zwłaszcza wśród przedsiębiorców katolickich. Uzasadnione wydaje się zatem pytanie o edukację biznesową w świetle nauki społecznej Kościoła wśród studentów kierunków ekonomii i zarządzania oraz wśród przedsiębiorców.

Zarówno w literaturze światowej, jak i w polskiej, można znaleźć wiele pozycji dotyczącej nauki społecznej Kościoła i jej znaczenia w edukacji biznesowej. Jednak programy studiów uczelni ekonomicznych czy uniwersyteckich na kierunkach zarządzania edukację biznesową w świetle KNS traktują zbyt marginalnie. Coraz częściej natomiast przedsiębiorcy organizują się w różne stowarzyszenia, gdzie się formują i dzielą doświadczeniami z kierowania przedsiębiorstwem w duchu Ewangelii (polskie i międzynarodowe stowarzyszenia chrześcijańskich przedsiębiorców).

Wydaje się zatem słusznym przedstawić pewną propozycję formacji biznesowej na przykładzie ekonomii komunii w świetle KNS do zrealizowania zarówno w ramach zajęć dydaktycznych dla studentów, jak i kursów formacyjnych dla przedsiębiorców. Formacja osób realizujących projekt EK oraz przedsiębiorców chcących go realizować w przyszłości jest niezwykle ważną zarówno dla rozwoju idei EK, jak i dla rozwoju myśli ekonomicznej i teorii zarządzania przedsiębiorstwami. Formacja ta odbywa się poprzez organizowanie spotkań, kongresów, sympozjów oraz bezpośredniej wymiany doświadczeń pomiędzy przedsiębiorcami, ale także – co jest szczególnie istotne – poprzez organizowanie tzw. szkół ekonomii komunii.

Szkoły EK odbyły się w ostatnich 10 latach m.in. we Włoszech, w kilku krajach europejskich (Portugalia, Chorwacja, Niemcy), a także w Afryce (Kenia), Azji (Filipiny), Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna)[15]. W 2005 roku szkoła realizowana we Włoszech (Castel Gandolfo) umożliwiała uczestniczenie w niej poprzez łącza satelitarne wielu osobom z innych krajów. Uczestnikami szkół ekonomii komunii są przedsiębiorcy (realizujący już projekt EK oraz potencjalni jego uczestnicy), studenci oraz pracownicy naukowi różnych specjalności, a także inne osoby zainteresowane społecznym zaangażowaniem Ruchu Focolari i ekonomią komunii.

Inną formą popularyzacji idei ekonomii komunii jest edukacja biznesowa w zakresie EK na poziomie uniwersyteckim. Program obejmujący tematykę ekonomii komunii jest realizowany w kilku uczelniach włoskich (nie tylko na kierunkach ekonomicznych), a także na uniwersytetach w Niemczech, w Stanach Zjednoczonych, w Brazylii i Argentynie. Ciekawą realizację wspólnych zajęć z zakresu ekonomii komunii dla studentów dwóch katolickich uniwersytetów amerykańskich opisuje L. Specht.[16]

Propozycja przedstawionych poniżej uwag odnośnie do programu zajęć formacyjnych opiera się z jednej strony na własnych doświadczeniach autora oraz na programach międzynarodowych szkół ekonomii komunii realizowanych przez Ruch Focolari.

Cele prowadzenia zajęć ze słuchaczami (studentami lub uczestnikami kursu formacyjnego) to m. in.:

• zachęcenie słuchaczy do poznania roli biznesu w swoim środowisku,
• zapoznanie słuchaczy z projektem ekonomii komunii i jej podstawami w zarządzaniu przedsiębiorstwem, a także z realizacją tego projektu w różnych przedsiębiorstwach,
• zachęcenie słuchaczy do przeprowadzenia badań naukowych nad tą ideą,
• badanie wpływu EK na różne grupy interesariuszy.

Literatura nt. EK jest obecnie bardzo obszerna – setki artykułów, ponad 300 prac dyplomowych, kilkanaście doktoratów, liczne książki – w różnych dyscyplinach, od ekonomii i zarządzania, poprzez socjologię, filozofię i psychologię, aż po teologię. Zdecydowana większość tych prac jest w języku włoskim i angielskim. Ta dostępność materiałów sprawia, że możliwe jest prowadzenie merytorycznych i na wysokim poziomie kursów z zakresu EK na różnych kierunkach studiów a także w innych formach szkoleniowych. Uzupełnieniem ww. materiałów są dostępne liczne doświadczenia przedsiębiorców i beneficjentów projektu EK oraz filmy ukazujące realizację EK w różnych krajach świata.

Wprowadzenie do EK powinno obejmować podstawy nauki społecznej Kościoła[17], z odwołaniem się m.in. do encyklik papieży Leona XIII i Jana Pawła II. Sama prezentacja idei powinna być natomiast poprzedzona wprowadzeniem w zasady duchowości jedności Ruchu Focolari[18] oraz kulturę dawania, które są źródłem inspirującym EK. Wówczas można łatwiej zrozumieć istotę ekonomii komunii i jej aplikację w praktyce. Z uwagi na pewne analogie i zbliżone cele pewne aspekty ekonomii komunii można odnieść do społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (CSR)[19].

Prezentacja idei ekonomii komunii winna obejmować:

• analizę sytuacji społeczno-ekonomicznej świata z uwzględnieniem ogromnych dysproporcji pomiędzy ludźmi i krajami,
• genezę EK wynikającą z właściwej oceny tych dysproporcji i chęci wyeliminowania, a przynajmniej znacznego ograniczenia biedy i niedostatku wśród wielu osób i wspólnot,
• misję, wizję i strategię działania firm EK,  
• rozwój projektu zarówno pod względem powstawania i ewolucji przedsiębiorstw, jak i rozwijania doktryny społeczno-ekonomicznej,
• nowe elementy w zarządzaniu przedsiębiorstwem wynikające z implementacji EK,
• zmiany w kulturze organizacyjnej przedsiębiorstw zarządzanych w duchu EK,
• kulturę i klimat organizacyjny przedsiębiorstw EK jako czynniki kształtujące kapitał ludzki, intelektualny i społeczny przedsiębiorstwa,
• wpływ EK na kształtowanie się nowych relacji pomiędzy wszystkimi interesariuszami przedsiębiorstw oraz na społeczeństwo, w którym działają firmy EK.
• W ramach zajęć warsztatowych ze studentami (kursantami) można zlecić im do opracowania następujące zagadnienia:
• inspiracja ekonomii komunii nauką społeczną Kościoła,
• zróżnicowanie pomiędzy EK a społeczną odpowiedzialnością przedsiębiorstw (CSR),
• różnice pomiędzy działaniami filantropijnymi a pomocą dla osób potrzebujących w EK,
• zagrożenia i mocne strony projektu EK na przykładzie wybranych przedsiębiorstw,
• EK w naukach nieekonomicznych (socjologii, psychologii, teologii).

Prowadzącymi zajęcia powinni być specjaliści z zakresu KNS, znawcy problematyki EK i duchowości jedności oraz praktycy, właściciele i menedżerowie prowadzący przedsiębiorstwa EK. W oparciu o swoje doświadczenie i analizę teoretyczną winni umieć odpowiedzieć na istotne dla EK pytania, np.:

• czy w projekcie mogą uczestniczyć osoby niereligijne?
• czy do projektu EK mogą przystąpić tylko firmy prywatne oraz tylko te, w których wszyscy właściciele podzielają tę ideę?
• czy w idei EK chodzi tylko o podział zysku dla potrzebujących, czy proponuje ona jeszcze coś więcej?
• czy w EK mogą uczestniczyć przedsiębiorstwa niezależnie od kultury, środowiska, poziomu życia, postępu technologicznego w danym kraju?
• czy zasady EK mogą być powszechnie stosowane, czy też mają ograniczone zastosowanie?
• czy do projektu EK mają zastosowanie teorie ekonomiczne, prawne i systemowe?

W ramach realizacji zajęć prowadzący budują autentyczne relacje wzajemnego szacunku ze słuchaczami, o jakich mówi EK (tworzenie kapitału relacyjnego), dzielą się własnymi doświadczeniami, ukazują w praktyce te elementy kultury organizacyjnej, jakie są istotne dla przedsiębiorstw EK. Słuchacze podczas zajęć praktycznych (projekty, warsztaty) tworzą zespoły, w których opracowują wspólne projekty i prowadzą dyskusję (tworzenie klimatu otwartej i uczciwej komunikacji), oraz dokonują analizy przypadków na konkretnych przykładach przedsiębiorstw EK.

W procesie prezentacji ekonomii komunii warto pokazać realizację poszczególnych zasad nauki społecznej Kościoła przez firmy zarządzane w duchu EK.[20]

Ludzka godność – EK umieszcza osobę ludzką w centrum relacji biznesowych i wymaga traktowania wszystkich uczestników (interesariuszy) procesu zarządzania przedsiębiorstwem z równą godnością.

Wspólne dobro – EK określa wspólne dobro jako koniunkcję[21] interesów wszystkich interesariuszy, przyjmując zasadę, że łączna wartość wniesionych do wspólnoty dóbr jest większa, niż prosta suma udziałów poszczególnych członków wspólnoty.

Subsydiarność – EK wspiera projekty innowacyjne, twórcze i odpowiedzialne, pomaga w tworzeniu własnych przedsiębiorstw, buduje harmonijne relacje w środowisku pracy wspierając osobisty rozwój każdego pracownika oraz jego udział w pracy zespołowej.

Sprawiedliwość – EK stawia jako jeden z zasadniczych celów sprawiedliwy rozdział dóbr materialnych oraz dostęp do dóbr niematerialnych.

Zrównoważony rozwój – EK realizuje efektywne wykorzystywanie zasobów naturalnych oraz odnawialnych źródeł energii, dąży do zrównoważonego rozwoju wszystkich uczestniczących w projekcie, a zwłaszcza tych, którzy mają ograniczone możliwości rozwoju własnymi siłami.

Solidarność z biednymi – przedsiębiorcy EK dobrowolnie dzielą się z potrzebującymi swoimi zyskami, działając nie na zasadzie filantropijnego sponsora, ale partnera wspomagającego stały rozwój, pomagają im osiągnąć poziom ekonomicznej niezależności.

Zintegrowaną wizję edukacji biznesowej w odniesieniu do KNS można przedstawić w następujących aspektach.[22]

Integracja zasad etycznych i biznesu – ukazanie słuchaczom działań biznesowych zgodnie z duchem Ewangelii ukierunkowanych ku dobru wspólnemu i rozwojowi osoby ludzkiej. Dotyczy to m.in. obietnicy ewangelicznego „stokroć” dla tych, którzy postępują w biznesie zgodnie z etyką a nie stosowanymi zwykle praktykami; to „stokroć”, to najczęściej jakiś niespodziewany, mało prawdopodobny kontrakt, dodatkowy dobry klient, oferta nowej, korzystnej współpracy, itp.  

Integracja wiary i rozumu – ukazanie słuchaczom odpowiedzi na podstawowe kwestie: natura osoby ludzkiej, własność prywatna, praca i zawód jako powołanie; ustalenie relacji wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa w świetle stylu życia komunią.

Integracja wiary i pracy – zwrócenie uwagi słuchaczy na spójność wyznawanych zasad chrześcijańskich z życiem zawodowym i działaniami publicznymi; ukazanie źródeł ekonomii komunii w KNS oraz duchowości jedności.

Integracja biznesu i potrzeb ubogich – ukazanie słuchaczom działań ludzi biznesu w solidarności z potrzebującymi; postawy właścicieli i menedżerów wobec biednych, formy przyjęcia i zagospodarowania uzyskanej pomocy przez beneficjentów (w EK każdy daje i otrzymuje z jednakową godnością w kontekście relacji autentycznej, szczerej wzajemności).

Przedstawione powyżej założenia odnośnie do programu formacyjnego w zakresie edukacji biznesowej na przykładzie ekonomii komunii należy uzupełnić jeszcze pewną uwagą. Warto zauważyć, że stosowana w ww. szkołach formacyjnych metodologia ma charakter „multimetodologiczny” polegający na stosowaniu różnych środków komunikacji: słuchanie, refleksja, opowiadanie i dialog [23]. Są to środki komunikowania stosowane jako podstawowe w praktyce życia członków Ruchu Focolari. Słuchanie sprowadza się przede wszystkim do przyjęcia treści od tych, którzy dzielą się z nami doświadczeniem przyjęcia prawdy słów Ewangelii w życiu osobistym i zawodowym. Przyjęcie i zastosowanie w praktyce słów Ewangelii ukierunkowuje słuchacza na refleksję nad celem i sensem życia zawodowego, działalności gospodarczej, kierowania przedsiębiorstwem. Pomaga w tym bardzo słuchanie przedsiębiorców, których opowiadanie osobistych doświadczeń pokonywania trudności, często sytuacji zdawałoby się bez wyjścia, niekiedy wręcz ewidentnego działania Opatrzności, umożliwia słuchaczom z jednej strony współuczestniczyć w rozwiązywaniu danego problemu, a z drugiej ukazuje sens i piękno działań podejmowanych w szczególnej optyce – spójności wiedzy z duchowością.

Podejmowany w ramach prowadzonych zajęć dialog przedsiębiorców, studentów i naukowców, często wysokiej klasy specjalistów, oparty na uznaniu rzeczywistych a często trudnych do przewidzenia zachowań i skutków działań ekonomicznych, nierzadko sprzecznych z obowiązującą teorią, uczy wszystkich uczestników pokory i skromności. Jakże często doświadcza się działania tego niewidzialnego Wspólnika, który wspiera tych, co zawierzyli słowom: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili [24].

 

7.    ZAKOŃCZENIE

Prezentacja w niniejszym artykule idei ekonomii komunii oparta jest w pewnej części na źródłach w języku włoskim i angielskim, na osobiście zebranych przez autora relacjach przedsiębiorców i beneficjentów EK, a także na własnych doświadczeniach autora jako przedsiębiorcy EK i zarazem nauczyciela akademickiego. Doświadczenia te, zarówno w pracy ze studentami, jak i w prowadzeniu firmy, upoważniają autora do postawienia następujących wniosków.

Nieraz słyszy się pytanie, czy ekonomia komunii ma szanse w istotny sposób wpłynąć na współczesną ekonomię światową, czy ma szanse zmienić współczesny rynek i kulturę ekonomiczną. Przedsiębiorcy EK często przypominają zdanie wypowiedziane przez Chiarę Lubich w Brazylii w 1991 roku: jesteśmy biedni, ale jest nas wielu. Rozwój EK w wielu krajach świata świadczy o możliwościach przemiany obecnych praw rynku.

To, że Ekonomia Komunii nie staje w otwartym konflikcie z dzisiejszym systemem ekonomicznym, może sugerować, iż nie jest to jakieś podejście rewolucyjne, radykalne; tymczasem jest to bardzo radykalne spojrzenie na ekonomię, zwłaszcza w aspekcie antropologicznym, społecznym i kulturalnym. Prof. Adam Biela z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wygłaszając w 1996 roku laudację z okazji nadania Chiarze Lubich doktoratu honoris causa (pierwszego z szesnastu otrzymanych przez C. Lubich), określił ekonomię komunii jako fenomen, który w naukach społecznych może być porównywany z 'rewolucją kopernikańską' w naukach przyrodniczych[25].

Podczas uroczystości pogrzebowych Chiary Lubich (18.03.2008) kard. Bertone, Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej opisał projekt ekonomii komunii jako „dający początek nowej teorii ekonomicznej i praktyce, opartej na braterstwie, dla zrównoważonego rozwoju na korzyść wszystkich”[26]. Skierował apel do uczonych i ekspertów ekonomicznych, aby uznali ekonomię komunii jako żywotną pomoc w kształtowaniu nowego wspólnego ładu światowego.

W ostatnich dziesięcioleciach coraz częściej w literaturze ekonomicznej pojawiają się terminy, wyrażenia czy koncepcje, które dotychczas były w zasadzie przedmiotem rozważań wyłącznie takich nauk, jak psychologia, socjologia czy etyka: altruizm, komunia, bezinteresowny dar, wzajemność, zobowiązanie, szczęście a nawet miłość. Jeżeli te pojęcia przedsiębiorcy będą starali się uwzględniać w swojej działalności, nie tylko przyczynią się do przemiany świata na bardziej ludzki, ale znajdą ogromną, autentyczną radość i zadowolenie.

 

 

 

Bibliografia: 

Bruni L.(ed.), Economia di comunione. Per una cultura economica a piu dimensioni, Citta Nuova, Roma 1999.

Bruni L., Crivelli L. (edd.), Per una economia di comunione; un approccio multidisciplinare, Citta Nuova, Roma 2004.

Bruni L., Pelligra V., Economia come impegno civile, Citta Nuova, Roma 2002.

Bruni L., Smerilli A., Benedetta economia. Benedetto di Norcia e Francesco d’Assisi nella storia economica europea. Citta Nuova, Roma 2008.

Economia di Comunione – una cultura nuova, Periodico quadrimestrale culturale, Roma.

Gold L., New Financial Horizons; The Emergence of an Economy of Communion, New City Press, New York 2010.

Grochmal S., Elementy kultury organizacyjnej jako determinanty działań społecznie odpowiedzialnych w przedsiębiorstwach Ekonomii Komunii, [w]: Z. Pisz, M. Rojek-Nowosielska (red.), Społeczna odpowiedzialność organizacji. Metodyka, narzędzia, ocena; Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2011, s. 147 – 158.

Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus, Acta Apostolicae Sedis 83, Watykan 1991.

Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens, Acta Apostolicae Sedis 73, Watykan 1981.

Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, Jedność, Kielce 2005.

Lubich C., Charyzmat jedności, Fundacja Mariapoli – Wydawnictwo M, Kraków 2007.

Lubich C., Duchowość jedności nową drogą, Fundacja Mariapoli, Kraków 2002.

Lubich C., L'Economia di Comunione. Storia e profezia , Citta Nuova, Roma 2001.

Zamagni S., L’economia del bene comune, Citta Nuova, Roma 2007.

 

Przypisy:

[1] Artykuł stanowi V rozdział w monografii: M. Pawlak (red.) - Nowe Tendencje w Zarządzaniu. Spotkanie teorii z praktyką, p.79-96;  są to materiały konferencji organizowanej przez Katedrę Zarządzania Przedsiębiorstwem w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, Lublin, 21-22 wrzesień 2011.

[2] C. Lubich, Charyzmat jedności, Fundacja Mariapoli-Wydawnictwo M, Kraków 2007, s.398.

[3] Jan Paweł II, Encyklika Centesimus Annus, 43: Acta Apostolicae Sedis 83, Watykan 1991, 847.

[4] L. Bruni, A. Smerilli, Benedetta economia. San Benedetto e san Francesco nella storia economica europea. Citta Nuova, Roma 2008.

[5] L. Bruni, Buone pratiche: L’economia di comunione, Settimana teologica 2009 del MEIC, Pacognano di Vico Equense, http://www.edc-online.org/index.php/it/pubblicazioni/interventi-a-convegni/111-convegni/964-buone-pratiche-leconomia-di-comunione-.html, (20.01.2011).

[6] A. Smerilli, Il significato economico e sociale dei carismi, Convegno “Carismi, economia e gestione”; Castelgandolfo, 18/11/2009 [dok. elektr. http://www.edc-online.org/it/chi-siamo/edc-e-carismi.html; 31.07.2011]

[7] L. Bruni, Che cosa ho imparato da lei, “Vita”, Rzym 28.03.2008. 

[8] Por. “Economia di Comunione – una cultura nuova”, Periodico quadrimestrale culturale, Roma, n. 21, 25, 27-29.

[9] A. Miłkowski, Zysk dla dobra wspólnego, „Nowe Miasto”, 2009, n.6, s.17-19.

[10] M. Friedman, Społeczną powinnością biznesu jest pomnażanie zysków, [w:] V.Ryan CSV, J.Sójka (red), Etyka biznesu, Wyd. W drodze, Poznań 1997, s. 49-59.

[11] S. Grochmal, Elementy kultury organizacyjnej jako determinanty działań społecznie odpowiedzialnych w przedsiębiorstwach Ekonomii Komunii, [w]: Z. Pisz, M. Rojek-Nowosielska (red.), Społeczna odpowiedzialność organizacji. Metodyka, narzędzia, ocena; Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2011; s. 147 – 158.

[12] Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens,. 9: Acta Apostolicae Sedis 73, Watykan 1981, 595.

[13]  V. Araujo, The Economy of Sharing Project. Economy of Sharing Newsletter, Fall. Presented at the European World Conference on Religion and Peace (WCRP) Assembly, Budapest 1996.

[14] S. Grochmal, wyd. cyt.

[15] G. Mazzanti, Le scuole di EdC nel mondo, “Economia di Comunione – una cultura nuova”, n.21, 2004, s.23, oraz http://www.edc-online.org/it/studia-con-noi/summer-school.html; (20.04.2011).

[16] L. Specht, The economy of communion in freedom project: A Resource for Catholic Business Education, [w]: Summary papers: Business education at catholic universities: The role of mission-driven business schools, University of Notre Dame (IN), June 11-13, 2008, pp. 83 – 88; http://www.stthomas.edu/cathstudies/cst/conferences/becu/becu/SUMMARYBOOKcopywithM.pdf; (27.04.2011).

[17] Kompendium Nauki Społecznej Kościoła, Jedność, Kielce 2005.

[18] C. Lubich, wyd. cyt.

[19] S. Grochmal, wyd. cyt.

[20] L. Specht, wyd. cyt.

[21] Przyjęcie dobra wspólnego jako koniunkcji interesów wszystkich interesariuszy sprawia, że „zerowanie się” (nieuwzględnienie) interesu któregoś z interesariuszy powoduje „zerowanie się” całego dobra wspólnego (por. S. Grochmal, wyd. cyt.)  

[22] C. Lubich, L'Economia di Comunione: verso un agire economico a 'misura di persona', Wykład z okazji otrzymania doktoratu 'honoris causa' w zakresie Ekonomii i handlu , Universita Cattolica di Piacenza, 29.01.1999; [w]: L'Economia di Comunione. Storia e profezia , Citta Nuova, Roma 2001, s. 15-28.

[23] I. Brundia, L’Economia di Comunione e il ruolo dell’educazione, Tesi di laurea, Universita degli Studi di Bergamo, Facolta di Lettere e Filosofia, Bergamo 2005.

[24] Mt, 25, 40

[25] A. Biela, Przesłanie jedności. Laudacja wygłoszona 19 czerwca 1996 z okazji nadania tytułu doktora honoris causa KUL Chiarze Lubich, „Zeszyty Naukowe KUL”, 39, Lublin 1996, s. 195-211.

[26] T. Bertone, L'economia di comunione risorsa per un nuovo ordine mondiale, Il cardinale Tarcisio Bertone, segretario di Stato, celebra i funerali di Chiara Lubich; http://magisterobenedettoxvi.blogspot.com/2008/03/benedetto-xvi-chiara-lubich-aveva-quasi.html, (20.04.2011).